کپی رایت در اینترنت

توسعه اینترنت آنچنان سریع و با شتاب به پیش می‌رود که ایجاد قوانین مختلف برای حکومت بر این فضای گسترده، برای بسیاری از دولت‌ها سخت و طاقت فرسا شده است. با این وجود، در اکثر کشورها قوانین مختلفی برای مشخص‌کردن چارچوب‌های استفاده از فضای سایبری تعریف شده که در میان آن‌ قوانین مربوط به کپی‌رایت یا حق کپی نیز به چشم می‌خورد.

در خصوص اینترنت، یک دیدگاه رایج و سنتی در میان کاربران اینترنت به‌ویژه در کشور ما آن است که هر محتوایی که در فضای آنلاین منتشر شده، بدون محدودیت امکان کپی و دانلود برای کاربر را فراهم خواهد کرد اما حقیقت امر این گونه است که هر آنچه در فضای وب مشاهده می‌کنید، پتانسیل محافظت شدن به‌واسطه اعمال قانون کپی‌رایت را دقیقا مشابه به محتوایی که در کتابخانه‌ها یا کتابفروشی‌های مشاهده می کنید خواهد داشت. تحت قوانین جدیدتر کپی‌رایت، درج اخطار در خصوص بهره‌مندی محتویات منتشر شده در وب‌سایت‌های مختلف از حق کپی الزامی نبوده و در صورتی که محتویات یادشده از سه ویژگی اصل بودن، بهره‌مندی از خلاقیت و در نهایت ثبت و ضبط شده به وسیله راهکارهای مختلف (مانند یادداشت شدن در منابع مختلف) برخوردار باشند، قانون کپی‌رایت به‌طور خودکار از آن حفاظت خواهد کرد. با این توضیح، در ادامه به بررسی ابعاد مختلف اجرای قانون کپی‌رایت در فضای اینترنت خواهیم پرداخت.

وبگردی
پیش از بررسی قانون حق کپی در ابعاد مختلف اینترنت، نیاز است تا نحوه عملکرد قانون کپی‌رایت را بدانیم. قانون کپی‌رایت محدوده عملکرد غیرمجاز در زمینه کپی، انتشار، استفاده (با استفاده از ابزارهای دیجیتالی یا موارد دیگر)، نمایش در انظار عمومی و یا ویرایش و اصلاح (ایجاد مشتقات) محتویات محافظت شده را مشخص می‌کند.

این در حالی است که در زمان وبگردی، رایانه شما به‌طور خودکار نسخه‌هایی از محتوای مورد مشاهده را کپی می‌کند. رونالد استندلر در مطلبی با عنوان “نگاهی به قانون کپی‌رایت” که در وب‌سایت RB2 منتشر کرده به این نکته اشاره داشته که در هنگام وبگردی، کپی اطلاعات در رایانه شما، حداقل از چهار روش بالقوه انجام می‌پذیرد. در راهکار اول، کپی محتویات مورد مشاهده به حافظه با دسترسی تصادفی یا همان حافظه رم رایانه منتقل خواهد شد. علاوه بر این، مرورگرهای اینترنتی نیز نسخه کپی از اطلاعات مورد مشاهده را به‌منظور افزایش سرعت در بارگذاری و یا بازدید مجدد از وب‌سایت ایجاد می‌کنند. در ظاهر، همین دو راهکار برای نقض قانون کپی‌رایت کافی به‌نظر می‌رسد اما آیا با این ادله می‌توان کاربران اینترنت را به‌ نقض قاون کپی‌رایت متهم کرد؟ پاسخ منفی است و دلیل آن، رضایت ضمنی موجود در پس‌زمینه انتشار مطالب است. در واقع هر شخصی که اطلاعاتی را در فضای وب منتشر می‌کند انتظار دارد تا کاربران از مطالب او بازدید کنند و به همین جهت نمی‌توان بازدید از مطالب را نقض قانون کپی‌رایت دانست.

دانلود در فضای وب
دانلود محتویات از صفحات وب، معادل با ایجاد نسخه کپی از محتویات یادشده و یا به زبان ساده‌تر، کپی‌گرفتن از صفحات یک کتاب است و هیچ شکی نیست که این مورد، نقض مسلم قانون کپی رایت خواهد بود. با این اوصاف به‌منظور مطابقت با قانون حق کپی باید اجازه صاحب اثر را پیش از دانلود محتویات اخذ کنید. بر اساس گزارش وب‌سایت Ibtimes در ماه می سال جاری، کشورهایی مانند بریتانیا برای افرادی که دانلود غیرمجاز انجام می‌دهند مجازاتی تا یک‌سال حبس درنظر گرفته است. بر اساس گزارش دیگری که از سوی مقامات دولتی بریتانیا منتشر شده، در سال ۲۰۱۵ میلادی چیزی در حدود ۷.۸ میلیون کاربر اینترنتی در کشور بریتانیا از راهکارهای غیرمجاز برای دانلود محتویات استفاده کرده‌اند.

در اکثر کشورها، در صورت تبعیت از شرایط “Fair Use” می‌توانید بدون اجازه صاحب اثر از آن کپی‌برداری کرده و قانون کپی رایت را نقض کنید. Fair Use دکترینی قانونی است که استفاده محدود از محتویات دارای حق کپی را بدون کسب اجازه از صاحب اثر فراهم می‌کند. به عنوان مثال در کشور ایالات متحده، استفاده از این راهکار در زمینه بهره‌مندی از محتویات دارای حق کپی در مصاحبه‌ها، موتورهای جستجو، انتشار نقدها، گزارش اخبار، تحقیق و جستجو، آموزش و ایجاد آرشیو کتابخانه‌ای مجاز است. با این وجود، بررسی تحقق شرایط استفاده از این قانون، دردسرهای خاص خود را دارد.

از سوی دیگر در صورتی که وب‌سایت‌ها اجازه دانلود محتویات تولیدشده توسط خود را به شما بدهند، منع قانونی دیگری برای دانلود وجود نخواهد داشت.

استفاده از محتویات آموزشی موجود در اینترنت
در بحث آموزشی این موضوع مطرح خواهد شد که تحقیقات و محتویات مختلفی وجود دارند که امکان استفاده در جهت تحقیق بیشتر، بهره‌گیری از آن‌ها در دوره‌های آموزشی و یا پیاده‌سازی راهکارهای علمی را فراهم می‌کنند. این در حالی است که با توجه به محدودیت‌های پرداخت هزینه در برخی کشورها (مانند کشور عزیزمان ایران) امکان کسب اجازه از صاحب اثر در برخی موارد فراهم نخواهد شد.

در این زمینه، در کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا قوانین مدونی مانند TEACH Act وجود دارند که استفاده از محتویات آنلاین را در استفاده کلاسی چهره به چهره مجاز می‌شمارد. از طرف دیگر، در اینجا نیز فاکتورهای Fair Use معمولا امکان بهره‌گیری از محتویات مختلف اینترنتی (به جز انتشار محتویات روی اینترنت) را فراهم خواهد کرد. در نظر داشته باشید که به‌منظور انتشار محتویات متعلق به دیگران در فضای وب باید اجازه صاحب اثر را کسب کنید زیرا انتشار محتویات به این روش، به منزله انتشار آن در سطحی جهانی خواهد بود.

بهترین راهکار برای استفاده از قانون Fair Use در جهت انتشار آنلاین محتویات مرتبط با دیگران، بهره‌گیری از وب‌سایت‌های مجهز به امکان استفاده از گذرواژه برای دسترسی به محتویات است تا تنها دانش‌آموزان حاضر در کلاس شما امکان مشاهده محتویات را داشته باشند. علاوه بر این باید از راهکارهای فنی به‌منظور جلوگیری از کپی محتویات توسط دانش‌آموزان نیز بهره ببرید.

به‌اشتراک‌گذاری فایل‌ها
در حال حاضر، متداول‌ترین فعالیت اینترنتی که به نقض قانون کپی‌رایت منجر می‌شود، به‌اشتراک‌گذاری محتویات مختلف مانند موسیقی، فیلم و یا نرم‌افزار در فضای اینترنتی است. این در حالی است که بر اساس گزارش سیسکو، تنها در آمریکای شمالی روند به اشتراک‌گذاری فایل‌ها در میان کاربران از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴ میلادی با افزایش ۴۴ درصدی همراه بوده و انتظار می‌رود این روند از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹، رشدی ۵۱ درصدی را تجربه کند. داده‌های به‌اشتراک‌گذاشته شده در سال ۲۰۰۸ میلادی در این منطقه جغرافیایی، ۵۵۵ پتابایت (هر پتابایت برابر با یک میلیون گیگابایت) بوده که این رقم در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۸۵۸ پتابایت رسیده است. در ایالات متحده آمریکا و بسیاری دیگر از کشورهای جهان، قوانین سخت‌گیرانه در این زمینه وضع شده که به اشتراک‌گذاری و دانلود موسیقی و فیلم از انجمن‌های به‌اشتراک‌گذاری و یا شبکه‌های P2P را با پیگرد قانونی همراه خواهد کرد.

بر اساس گزارش موسسه تحلیلگر Lex Machina نسبت پرونده‌های نقض قانون کپی‌رایت به پرونده‌های مرتبط با نقض قانون حق کپی در پرتو سیستم‌های به‌اشتراک گذاری، در سال ۲۰۱۱ میلادی ۸ به ۱ بوده و این در حالی است که در سال ۲۰۱۴ میلادی، این نسبت به مقدار مساوی رسیده و در سال ۲۰۱۵، تعداد پرونده‌های مربوط به نقض کپی‌رایت از طریق به‌اشتراک گذاری فایل، از مجموع پرونده‌های دیگر موجود در این زمینه پیشی گرفته است.

قوانین موجود
در کشورهای مختلف، قوانین متفاوتی به عنوان ضمانت اجرایی قانون کپی‌رایت مورد استفاده قرار می‌گیرند که اشاره به چند مورد از آن‌ها خالی از لطف نخواهد بود.

قوانین ایالات متحده آمریکا
بر اساس قوانین ایالات متحده آمریکا، دولت فدرال این حق را دارد تا قانون کپی رایت را به مرحله اجرا درآورد. از جمله ابزارهای مورد استفاده دولت، قانون “کپی‌رایت هزاره دیجیتال” (DMCA) است که مکانیزمی برای صاحب اثر در جهت حفاظت از محتوای آنلاین او ایجاد می‌کند. در قالب این راهکار، نویسنده یا صاحب اثر با اطلاع یافتن از نقض قانون کپی‌رایت می‌تواند هشداری را به سرویس‌دهنده اینترنتی (ISP) یا سرویس‌دهنه آنلاین (OSP) که این محتویات را میزبانی می‌کند ارسال تا حذف موارد ناقض حق قانون کپی‌رایت عملی شود. در این زمینه می‌توان به مورد سال ۲۰۱۰ میان شرکت‌های Viacom و یوتیوب اشاره کرد که در آن Viacom مدعی شده بود یوتیوب ۱۰۰ هزار کلیپ ویدئویی این شرکت را بدون کسب اجازه از آن، منتشر کرده است. در نتیجه این امر، در مدت یک‌روز کاری تمام محتویات یادشده از شبکه یوتیوب حذف شد. در سال ۲۰۱۵ میلادی، تنها وب‌سایت‌های Uploaded.net، ۴shared.com و chomikuj.pl به ترتیب ۷.۱، ۲.۷۲ و ۷.۹۳ میلیون درخواست برای حذف لینک‌های ناقض قانون کپی‌رایت از موتور جستجوگر گوگل داشته‌اند.

علاوه بر این، دفتر حمایت از قانون کپی‌رایت ایالات متحده آمریکا نیز راهکارهایی را برای حفاظت از محتویات آنلاین ارائه داده است. به عنوان مثال، وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها و دیگر ناشران محتویات اورجینال آپلودشده روی رسانه‌های الکترونیکی باید از همان سال انتشار مطالب، هر سه‌ماه یکبار ثبت شوند تا در نتیجه این امر، این حق ایجاد شود که صاحب اثر بتواند ضرر و زیان‌های احتمالی را جبران کند.

علاوه بر این، کتابدار کنگره نیز در فرایند ایجاد قوانین کپی‌رایت دخیل خواهد بود. در قالب این راهکار، کتابدار کنگره هر سه سال یک‌بار ملزم به بررسی موارد در معرض معافیت از ممنوعیت قانونی خواهد بود.

قوانین اروپا
قانون مالکیت معنوی در اروپا در کشورهای مختلف، متفاوت است. با این وجود، کشورهای اروپایی سعی کرده‌اند هماهنگی در زمینه قوانین مالکیت معنوی را از طریق “کنوانسیون برن” در جهت حمایت از آثار ادبی و هنری امکان‌پذیر سازمد. علاوه بر این، کپی‌رایت از طریق تصویب قوانین مختلف در اتحادیه اروپا، اجرایی می‌شود.

این در حالی است که برخی اعضای اتحادیه اروپا از سیستم‌های قانونی مختلف برپایه قوانین مشترک و یا قوانین مدنی موجود در این زمینه پیروی می‌کنند.